Pratyaharę tłumaczy się często jako wycofanie zmysłów. Jest to kierowanie zmysłów od powierzchni skóry do wnętrza. Jeśli oddech jest świadomy, rytmiczny, zmysły zamiast zajmować się zewnętrznymi obiektami, kierują się do wnętrza, to uzyskuje się stan zdyscyplinowania zmysłów zwany pratyaharą.
Umysł bywa dla ludzi przyczyną zarówno niewoli, jak i wyzwolenia; przynosi niewolę, gdy jest pochłonięty przez przedmioty pragnień, zaś wyzwolenie, gdy jest od nich wolny. Niewolą można nazwać stan, gdy umysł owładnięty jest tęsknotą, zmartwieniem lub czuje się nieszczęśliwy z jakiegoś powodu. Jogin jest świadomy, że droga zaspokajania zmysłów jest szeroka, lecz prowadzi do zguby i że dużo jest takich, którzy nią idą.
Pratyahara czyli wycofanie zmysłów jest to pomost między praktykami zewnętrznymi a wewnętrznymi. Poprzez praktyki zewnętrzne: jamy, niyamy asany i pranayamy, umysł uwalnia się stopniowo od uwarunkowań świata zewnętrznego, aby skierować się ku wnętrzu. Jednak prawdziwą sztukę uniezależniania się od zewnętrzności rozpoczyna się w jodze od pratyahary.
Wycofanie zmysłów w relaksacji
Relaksacja w jodze nazywana jest „jogą nidrą”, co oznacza „jogę snu psychicznego”. Relaksacja zatem jest jedną z najważniejszych technik kontrolowania bodźców płynących z zewnątrz. Sen psychiczny w ujęciu jogi to próba kontrolowanego wycofania się ze świata wrażeń. Nie chodzi tu o całkowite odcięcie się od tego, co znajduje się na zewnątrz człowieka, ale doświadczenie stanu na granicy zewnętrzności i świata psychicznego. Według Patańdżalego pratyahara to umiejętność „wyłączania” receptorów. Relaksacja zatem jest jedną z najważniejszych technik kontrolowania bodźców płynących z zewnątrz. Natłok myśli i informacji oraz przyzwyczajenie się do tego, by być w ciągłej gotowości do odbioru nowych bodźców, powoduje wzmożone napięcie psychiczne i mięśniowe. Relaksacja polega na stopniowym zmniejszaniu wpływu bodźców z zewnątrz na rzecz obserwacji tego, co pojawia się wewnątrz umysłu, wewnątrz ciała.
Metody relaksacyjne opierają się na założeniu, ze istnieje wzajemny związek między trzema czynnikami; napięciem psychicznym, czynnościowym stanem wegetatywnego układu nerwowego i napięciem mięśni. W rozumieniu potocznym słowo „relaksacja” oznacza sposób uzyskiwania stanu rozluźnienia i odprężenia. Wzajemna współpraca pomiędzy rozluźnieniem mięśni, zrównoważeniem pracy układu nerwowego a wyciszeniem psychicznym jest podstawą całościowego oddziaływania na organizm.
Celem technik i metod relaksacyjnych jogi jest wprowadzenie organizmu w stan odprężenia psychosomatycznego. Zmiana, która daje poczucie odprężenia, określana jest jako reakcja relaksacyjna. Jej synonimami są : odprężenie, wewnętrzny spokój, wewnętrzna cisza, wyciszenie itp.
Podejmowano wiele prób opracowania ćwiczeń relaksacyjnych na potrzeby człowieka Zachodu. Jednym z najwybitniejszych badaczy stanu relaksacji był niemiecki psychiatra J. Schulz.
Określił on tego rodzaju stan jako skoncentrowane samoodprężenie. Szulz podkreślał, że stan głębokiego zrelaksowania osiąga się poprzez racjonalne i powtarzające się ćwiczenia.
Reakcję relaksacyjną przeciwstawiającą się reakcji stresowej opisał także amerykański lekarz H. Benson. Według niego jest ona wrodzoną predyspozycją organizmu do wchodzenia w specyficzny stan, charakteryzujący się zwolnieniem akcji serca i oddychania, obniżeniem ciśnienia krwi, zmniejszeniem aktywności fal mózgowych oraz ogólnym spowolnieniem procesów metabolicznych. Według Bensona zmiany te w konsekwencji powodują reakcję przeciwdziałającą negatywnym efektom i odczuciom stresu.
Techniki rozluźnienia poszczególnych grup mięśniowych dla uzyskania bardziej ekonomicznego zużycia energii w czasie wysiłku opisał także Edmund Jacobson. Szczególny nacisk położył na rozwijanie umiejętności regulowania napięcia mięśniowego dla osiągnięcia rozluźnienia psychicznego. Opanowanie własnych reakcji mięśniowych można nauczyć się samemu, przez świadome rozluźnianie i napinanie mięśni.
Relaksacji towarzyszy szczególny stan umysłu. Przytoczę w tym miejscu symptomy pełnego zrelaksowania podczas jogi nidry za Lesławem Kulamtyckim:
– Doświadczenie zagubienia poczucia czasu. Osoby doświadczające głębokiej relaksacji często nie są w stanie określić czasu trwania sesji. W ich odczuciu wszystko trwa krócej niż w rzeczywistości;.
– Doświadczenie zmian w poczuciu ciała fizycznego. Jest ono spowodowane większym rozluźnieniem i co za tym idzie utratą kontroli nad fizycznością;
– Doświadczenie utraty poczucia kontroli siebie w związku z zaniknięciem poczucia „ja”. Nie ma rozróżnienia pomiędzy kontrolującym i kontrolowanym. Po sesji relaksacyjnej uczestnicy bardzo często nie są w stanie opisać tego, co się działo, często określają, że byli w” półśnie” ;
– Doświadczenie spowolnienia lub zatrzymania procesów myślowych w tradycyjnym pojęciu na rzecz spontanicznie pojawiających się symboli;
– Doświadczenie zmian w sferze emocjonalnej. Przejawia się zarówno w wyciszeniu emocji, jak i w nawiązaniu relacji z emocjami. Dzieje się tak w związku z pogłębionym kontaktem ze swoim wewnętrznym światem.
tekst: Małgosia Kłaniecka
Bibliografia:
- Iyengar B.K.S. (1996), „Światło jogi”, Warszawa: Virya
- Iyengar B.K.S., (1995), „Drzewo jogi”, Warszawa: Virya
- Pasek Tadeusz, (1973), „Ogólnoregeneracyjne i ogólnousprawniające ćwiczenia relaksowo – koncentrujące wzorowane na jodze i zen” W: Romanowski W. (red.) „Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo – koncentrujących”, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
- Grochmal S. (1973), „Ćwiczenia relaksowe w medycynie pracy i rehabilitacji. Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo – koncentrujących” Warszawa
- Kulmatycki Lesław (2004), „Joga Nidra sztuka relaksacji” Warszawa: Książka i Wiedza
- Szyszko – Bohusz Andrzej, (2005), „Filozoficzne, lecznicze i pedagogiczne aspekty jogi” Kraków
- Deepak Chopra, David Simon, (2006), „Joga siedem duchowych praw z ćwiczeniami” , Warszawa: Wydawnictwo Studio EMKA